Hoe komt de gemeente aan geld; het gemeentefonds I
Er zijn vier manieren waarop de gemeente aan geld komt. Alhoewel, eigenlijk is er maar één manier. De gemeente krijgt zijn geld van ons, als inwoners van Nederland. Met z’n allen betalen we alles. Maar het gaat niet rechtstreeks van onze bankrekening of loonstrookje naar de gemeente. Daar zijn dus vier manieren voor:
- Het gemeentefonds;
- Specifieke uitkeringen;
- Eigen inkomsten en
- Subsidies.
Om te beginnen, zullen we ingaan op het gemeentefonds. Daarna zullen we achtereenvolgens ingaan op de specifieke uitkeringen, eigen inkomsten en subsidies.
Het gemeentefonds
Het merendeel van de inkomsten van een gemeente komt van het Rijk via het gemeentefonds. Dit noemen we vaak de algemene uitkering.
Gemeenten hebben elk jaar in totaal ongeveer € 57 miljard aan inkomsten. Ongeveer 60% van haar inkomsten krijgt een gemeente van het Rijk, waarvan het overgrote deel via het gemeentefonds (ongeveer € 36 miljard). Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Financiën beheren het gemeentefonds. De verdeling van het gemeentefonds tussen de verschillende gemeenten is vastgelegd in hoofdstuk 2 van de Financiële-verhoudingswet.
Trap op, trap af
De omvang van het gemeentefonds beweegt mee met de rijksuitgaven en de hoogte ervan is afhankelijk van de rijksbegroting. Dit noemen we trap-op-trap-af-systematiek. Het Rijk meer geld, dan de gemeenten ook, maar ook andersom. Gaat het Rijk extra bezuinigen, dan heeft dat direct invloed op de hoogte van het gemeentefonds.
Hoe weet een gemeente hoeveel geld ze krijgt
Het Rijk informeert gemeenten door middel van zogenaamde circulaires (letterlijk rondzendbrieven, zie je dan ook een romantisch beeld van een koerier te paard voor je? 😊). Vaste momenten zijn mei en september. Verrassend genoeg worden deze de meicirculaire en de septembercirculaire genoemd. De septembercirculaire is een directe uitwerking van de begroting zoals de Tweede Kamer die na Prinsjesdag vaststelt (daar gaan dus de beroemde Algemene Beschouwingen over).
Verder worden er circulaires verzonden wanneer dat noodzakelijk wordt geacht. Vaak is er ook een maart- en een decembercirculaire. In de decembercirculaire informeert het Rijk de gemeenten als er nog belangrijke wijzigingen zijn.
De momenten van de circulaires lopen gelijk aan de begrotingsmomenten van het Rijk. Denk aan de voorjaarsnota (mei), miljoenennota (september) en najaarsnota (uiterlijk 1 december). De informatie uit de circulaires geven gemeenten de nodige informatie voor hun eigen begrotingsproces. Hier komen we later in deze module op terug.
Bekijk hier de meicirculaire van 2021.
Verdeling van het gemeentefonds
Het gemeentefonds wordt verdeeld over alle gemeenten. Hoeveel elke gemeente ontvangt, verschilt per uitkering. Er zijn verschillende maatstaven die de hoogte van dit bedrag bepalen. Het hangt van de uitkering af welke maatstaven een rol spelen. Maatstaven waar je aan kunt denken zijn bijvoorbeeld het aantal inwoners, het aantal jongeren en de grootte van het grondgebied van een gemeente. Stel dat het gaat om de verdeling van het geld voor onderwijs dan is het onder andere belangrijk om te kijken hoeveel jongeren en hoeveel leerlingen er in een gemeente zijn. Dit zijn dan maatstaven die een rol spelen in de verdeling van het geld.
Herverdeling van het gemeentefonds
Op dit moment is er een spannend proces gaande. Er wordt een herverdeling van het gemeentefonds voorbereid per 2023. Het ministerie van BZK en het ministerie van Financiën onderzoeken samen met gemeenten hoe deze verandering eruit moet komen te zien en hoe het geld het beste verdeeld kan worden. Het onderzoek naar de verdeling gaat voor een groot deel over de verdeling van het geld binnen het sociaal domein. Het spreekt voor zich dat alle gemeenten dit proces met argusogen volgen.
Meer weten over de herverdeling?
Leestips:
BMC – Van Oldambt naar Amstelveen: De effecten van de herverdeling van het gemeentefonds
Rijksoverheid – Herziening financiële verhoudingen
Check, dubbelcheck
- Ik kan vier manieren noemen waarop de gemeente aan haar geld komt.
- Ik weet wat het gemeentefonds is.
- Trap-op-trap-af-systematiek is mij niet onbekend.
- Ik weet wat de circulaires zijn in relatie tot het gemeentefonds en kan grofweg het jaarritme benoemen.