Het benutten van het arbeidspotentieel en mensen mee laten doen
De Participatiewet is de vertaling van het ideaalbeeld van de participatiesamenleving waarin iedereen meedoet naar zijn vermogen. Dit ideaal wordt deels nagestreefd, omdat deelname aan de samenleving goed is voor de gezondheid van het individu. Daarnaast werd er al bij de invoering van de Wet werk en bijstand (Wwb) in 2004 geconstateerd dat we door de vergrijzing afstevenen op een tekort aan arbeidscapaciteit met nadelige gevolgen voor de groei van de economie. Het activeren van mensen die tot dan toe aan de zijlijn van de arbeidsmarkt hadden gestaan werd aangedragen als oplossing.
Mensen met een arbeidsbeperking is een groep waarin de afgelopen jaren is geïnvesteerd om hen te betrekken bij het arbeidsproces. In deze module kijken we hoe de Participatiewet en de Wet banenafspraak het mensen met een arbeidsbeperking mogelijk moeten maken om naar vermogen deel te nemen aan de samenleving. Als we het in deze module hebben over een beperking, dan gaat het dus in de context van deze module over een arbeidsbeperking.
Mensen met een arbeidsbeperking: wie zijn dat?
Voor mensen met een arbeidsbeperking is de toegang tot de arbeidsmarkt vaak complexer dan voor mensen zonder arbeidsbeperking. Zij slagen er dan ook niet altijd in om zelfstandig het wettelijk minimumloon (WML) te verdienen. Met de invoering van de Participatiewet heeft het Rijk aan gemeenten de opdracht gegeven om deelname aan de arbeidsmarkt voor mensen met een arbeidsbeperking te bevorderen. We spreken binnen de Participatiewet over mensen met een arbeidsbeperking wanneer zij structureel niet in staat zijn om zonder ondersteuning minimaal het wettelijk minimumloon te verdienen. Niet iedereen met een beperking is dus per definitie ook arbeidsbeperkt.
Banenafspraak
Al voor de invoering van de Participatiewet is er op 11 april 2013 een sociaal akkoord gesloten. Werkgevers en de overheid hebben hierin met elkaar afspraken gemaakt om mensen met een arbeidsbeperking zoveel mogelijk aan regulier werk te helpen. De doelstelling is om voor hen 125.000 banen te creëren bij reguliere werkgevers in de periode van 2013 tot 2026. In het oorspronkelijk akkoord ging het om 100.000 banen in het bedrijfsleven en om 25.000 banen bij de overheid. In 2015 is deze afspraak vastgelegd in de Wet banenafspraak. Deze aantallen zijn omgezet naar jaarlijkse quota die zowel de overheid als het bedrijfsleven moeten behalen. Bedrijven met meer dan 25 werknemers in dienst worden verwacht mee te werken aan de realisatie van werkplekken voor mensen met een arbeidsbeperking.
Echter, bleek uit cijfers van 2021 dat bedrijven en met name overheden nog steeds achterlopen op deze doelstelling. Eind 2022 stond het aantal extra gecreëerde banen op 81.000. Om dit quotum werkelijk te gaan halen, heeft het kabinet het wetsvoorstel vereenvoudiging banenafspraak en quotomregeling arbeidsbeperkten met een aantal verbeteringen bedacht die door de Tweede en Eerste kamer worden beoordeeld:
- Werkgevers krijgen momenteel loonkostenvoordeel tot € 2.000 per werknemer met een arbeidsbeperking per jaar. Het idee is om dit per 2025 te veranderen van maximaal 3 jaar naar zolang het dienstverband loopt.
- Nu zijn er in feite twee banenafspraken: een voor bedrijven vs. een voor overheden. Het kabinet wil hier één gezamenlijke banenafspraak van maken, maar daarvoor zullen overheden eerst beter hun best moeten doen om meer banen te creëren.
- Als werkgevers hun aantallen banen niet halen, krijgen zij op dit moment extra kosten. Het kabinet wil toevoegen dat werkgevers die juist beter presteren een bonus krijgen in de vorm van meer loonkostenvoordeel.
Het onderstaande filmpje legt de Wet banenafspraak uit. Het filmpje gaat ook in op het doelgroepregister. Hier gaan wij later in deze module nog verder op in, maar zo kan je het toch al even horen.
Breed offensief
Eind 2018 constateerde toenmalig staatssecretaris Tamara van Ark dat de Wet banenafspraak niet de verwachtte resultaten had opgeleverd. De helft van de mensen met een beperking was nog werkloos en slechts 1 op de 10 werkgevers had iemand met een arbeidsbeperking in dienst. Een belangrijke oorzaak hiervoor was de nodeloos ingewikkelde procedure die werkgevers moesten doorlopen om iemand met een arbeidsbeperking in dienst te nemen. Die procedure kon door beleidsvrijheid ook nog eens van gemeente tot gemeente verschillen. Om de problemen van de Wet banenafspraak aan te pakken werd het ‘breed offensief’ gelanceerd in 2018. Het breed offensief is een pakket aan maatregelen om meer mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen en te houden. De onderstaande afbeelding vat goed samen wat dit offensief inhoudt. Het breed offensief heeft geleid tot een aantal wijzigingen in de Participatiewet, waarvan enkele in januari 2023 zijn ingegaan, en de rest per 1 juli 2023.
Nog niet klaar met het breed offensief en wil je meer weten? Kijk dan hier.
Participatiewet in balans
Nu eindelijk alle maatregelen van het breed offensief zijn ingegaan kunnen we verder vooruit gaan kijken. Er ligt namelijk weer een nieuw pakket aan maatregelen klaar voor de Participatiewet, namelijk de Participatiewet in balans!
De aanleiding hiervoor is een beleidsanalyse van minister Carola Schouten waaruit is gebleken dat de huidige Participatiewet:
- een complex ingerichte bestaanszekerheid biedt;
- beperkt ervaren ondersteuning geeft;
- een vaak disproportioneel sanctieregime kent.
In juni 2022 presenteerde de minister de uitkomsten van deze beleidsanalyse waarop het nieuwe beleidsplan Participatiewet in balans is gebaseerd. De doelen hiervan zijn gebaseerd op drie verschillende uitgangspunten. Allereerst op het vergroten van bestaanszekerheid met meer ruimte voor de menselijke maat en inkomenszekerheid. Daarnaast op de ontwikkeling naar een bredere kijk op participatie meer vanuit de mensen en niet vanuit systemen. Tot slot is een verschuiving van handhaving vanuit wantrouwen naar vertrouwen een belangrijk uitgangspunt.
Harmonisering bijverdiengrenzen
Hiermee wordt voorgesteld dat het Rijk de bijverdiengrenzen wil verruimen voor alle bijstandsgerechtigden tussen de 18 jaar en de AOW-leeftijd met een duur van één jaar. De bijverdiengrenzen regelen dat mensen die bijstand krijgen, en ernaast gaan werken, hier een deel van mogen houden. Dit voorstel biedt de mogelijkheid om de regeling te verlengen voor mensen die vanwege individuele omstandigheden niet in staat zijn om meer uren te werken. Deze wijziging komt overeen met het coalitieakkoord om voor mensen die deeltijd werken, en een aanvulling ontvangen vanuit de bijstand, werken meer lonend te maken. Daarnaast geldt voor iedereen dezelfde regeling, namelijk 15% inkomensvrijlating voor minstens een jaar. Voorheen waren er veel verschillende regelingen binnen de bijverdiengrenzen.
Gelijkstellen aanvraag(datum) bijstand Bbz, IOAW en IOAZ
Hiermee wordt voorgesteld dat de datum van de aanvraag wordt beschouwd als de meldingsdatum voor de bijstandsaanvraag, als iemand een verkeerde uitkeringsaanvraag indient en later een aanvraag doet voor een andere, juiste uitkering.
Afwijken van het principe aanvraagdatum is ingangsdatum (bijstand met terugwerkende kracht)
Sommige bijstandsaanvragers hebben al enige tijd weinig tot geen inkomsten voordat ze een aanvraag indienen, wat tot schrijnende situaties kan leiden. Hiermee wordt voorgesteld om de uitkering met terugwerkende kracht alsnog toe te kennen vanaf de meldingsdatum om deze problemen te verlichten.
Harmonisatie jongerennorm voor noodzakelijk uitwonende
De jongerennorm (18-21 jaar) zorgt ervoor dat jongeren van wie de ouders niet aan de onderhoudsplicht kunnen voldoen, een beroep kunnen doen op bijzondere bijstand. Gemeenten moeten volgens de Participatiewet bijdragen aan de kosten van deze jongeren, maar er zijn grote verschillen tussen gemeenten. Daarom wordt voorgesteld om de bijzondere bijstand voor deze groep te harmoniseren voor meer rechtszekerheid.
Giften worden vrijgelaten tot een bedrag van € 1200,00
Hiermee wordt voorgesteld dat bijstandsgerechtigden jaarlijks tot 1200 euro aan giften mogen ontvangen zonder dat dit invloed heeft op hun uitkering.
Automatisch verrekenen van inkomsten uit arbeid op basisgegevens van de polisadministratie
Hiermee wordt voorgesteld dat inkomsten niet langer met een maand vertraging verrekend worden, wat leidt tot een vermindering van de administratieve lasten voor de uitvoering en de inkomensonzekerheid voor bijstandsgerechtigden.
Ruimte voor het eigenstandig vormgeven van maatschappelijke participatie
Bijstandsgerechtigden die verder afstaan van de arbeidsmarkt, krijgen de vrijheid en de mogelijkheid om zelf invulling te geven aan de verplichting tot maatschappelijke participatie. Dit kan onder andere gebeuren door middel van het volgen van een opleiding, het doen van vrijwilligerswerk, of het verlenen van mantelzorg.
Momenteel ligt het wetsvoorstel Participatiewet in balans bij de Raad van State wat (hopelijk) betekent dat de wet in werking treedt op 1 januari 2025. Benieuwd of dit net zoals het Breed offensief ook vijf jaar gaat duren!
Check, dubbelcheck
- Ik weet nu wat het hebben van een arbeidsbeperking betekent.
- Ik weet nu wat de Wet banenafspraak inhoudt.
- Ik weet wat er beoogd wordt met het breed offensief.