Krapte op de arbeidsmarkt
Een van de belangrijkste doelen van de Participatiewet is om mensen zoveel mogelijk naar vermogen te laten participeren in de maatschappij, het liefst in de vorm van betaald werk. Aan het begin van deze module zagen we dat de resultaten op dit gebied (met name met betrekking tot mensen met een arbeidsbeperking) nog te wensen over laten. Er waren volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) eind 2023 nog ongeveer 400.000 mensen in Nederland die voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering.
De laatste tijd (met uitzondering van de dieptepunten rondom corona en Oekraïne) hoor je veel over krapte op de arbeidsmarkt. Er zijn veel vacatures beschikbaar, volgens het CBS ongeveer 400.000 in het laatste kwartaal van 2023, en te weinig werkzoekenden om ze te vullen. Je zou zeggen: mooi! Dan is het doel van de Participatiewet zo bereikt. We plaatsen de mensen met een uitkering op de beschikbare functies en het probleem is opgelost. Toch blijkt het niet zo simpel. Waarom dat is, leggen we je straks uit. Zoals je ondertussen wel gewend bent, komen we niet met een hapklaar antwoord, maar willen we je aan het denken zetten 😊.
Wat is krapte op de arbeidsmarkt?
Om te beginnen gaan we je eerst uitleggen wat krapte op de arbeidsmarkt is. Zoals we hierboven al zagen, betekent het kortgezegd dat er meer vraag is naar werknemers dan dat er aanbod is van werkzoekenden. Tegenover krapte staat ruimte op de arbeidsmarkt, wat betekent dat er meer werkzoekenden zijn dan vacatures. Krapte en ruimte op de arbeidsmarkt zijn termen die gebruikt worden door het UWV die onder andere de arbeidsmarkt in Nederland onderzoekt. Het UWV spreekt tot 0,6 vacatures per werkzoekende van een ruime arbeidsmarkt. Tot 1,5 vacature is de arbeidsmarkt gemiddeld. Boven de 1,5 vacature per werkzoekende is de arbeidsmarkt volgens het UWV krap. In een onderstaande figuur van het UWV wordt het verschil tussen ruim en krap gevisualiseerd in grafiek over de ontwikkelingen en huidige stand van de arbeidsmarkt:
Een andere instantie die de arbeidsmarkt onderzoekt is het CBS. Zij spreken over spanning op de arbeidsmarkt. Hoge spanning komt overeen met een krappe arbeidsmarkt en lage spanning met een ruime. Wij hanteren in deze module de termen krappe en ruime arbeidsmarkt, maar soms zul je de termen hoge en lage spanning terugzien op figuren van het CBS.
Ontwikkeling en invloeden
Zoals je in de bovenstaande figuur zag, fluctueert de arbeidsmarkt tussen ruim en krap. Dit gebeurt onder andere door de invloed van de staat van de economie. In economisch slechte tijden neemt de krapte op de arbeidsmarkt af. Werkgevers proberen te besparen op de kosten, ontslaan boventallig personeel en zijn terughoudend in het aannemen van nieuwe werknemers. Het aantal vacatures neemt dan af en het aantal werklozen neemt toe. We zien bijvoorbeeld in de onderstaande figuur van het CBS dat voor de aanvang van de coronacrisis het aantal vacatures en werklozen bijna gelijk was. Bij het begin van de crisis nam het aantal vacatures af en vooral het aantal werklozen toe. Toen de crisis enigszins beteugeld was, nam het aantal vacatures weer toe. Het aantal werklozen ging weer langzaam dalen en in de tweede helft van 2021 waren er voor het eerst in 10 jaar meer vacatures dan werklozen. Het UWV meldde zelfs dat het de grootste krapte is sinds zij zijn begonnen met meten in 2003.
Verdeling over provincies en beroepsgroepen
Hoewel er in heel Nederland gesproken kan worden van een krappe arbeidsmarkt, is deze niet gelijkmatig verdeeld over het land. Op onderstaande figuur van het CBS is goed te zien dat er een verschil is tussen de noordelijke provincies en de rest van Nederland. Van alle provincies had eind 2023 Zeeland de hoogste en Groningen de laagste spanning. In de helft van de provincies was de spanning op de arbeidsmarkt wel lager dan eind 2022. Daarnaast was in elke provincie het aantal vacatures afgenomen (dus meer mensen aan het werk, zou je denken). Helaas is de werkloosheid vrijwel hetzelfde gebleven.
Ook beroepsmatig is de spanning niet gelijk verdeeld. Het UWV doet metingen voor 93 beroepsgroepen. In het tweede kwartaal van 2023 hadden daarvan maar liefst 90 groepen een krappe of zeer krappe arbeidsmarkt. Vooral de landbouw-, horeca- en bouwsectoren hadden hier last van. Dit heeft volgens het UWV voornamelijk te maken met de seizoensgebonden arbeid. In sommige sectoren is er een structureel tekort aan werknemers. Denk bijvoorbeeld aan de zorg en de ICT.
Check, dubbelcheck
- Ik weet wat er met krapte op de arbeidsmarkt bedoeld wordt.
- Ik weet dat er op dit moment in Nederland sprake is van krapte op de arbeidsmarkt.
- Ik weet dat krapte op de arbeidsmarkt regionaal en per beroepsgroep kan verschillen.