De Jeugdwet regelt in principe de zorg voor jeugdigen tot hun 18e jaar. Wordt een jeugdige 18 dan verandert er een heleboel en komt de jeugdige ook onder meerdere wetten te vallen. Je kunt je vast wel voorstellen dat deze overgang best complex kan zijn. 

De Jeugdwet had juist de bedoeling om zo veel mogelijk onder één wet te vangen, maar dat stopt als de jeugdige 18 wordt. Alle voorzieningen die vanuit een andere wet dan de Jeugdwet verstrekt kunnen worden, moeten dan over naar die andere wet. Je wilt voor de jeugdige het liefst dat deze overgang vlekkeloos verloopt. Hoe moet dat geregeld worden?   

Verlengde jeugdwet  

Zoals hierboven al stond: als iemand 18 wordt stoppen de jeugdvoorzieningen die niet onder een andere wet verstrekt kunnen worden (artikel 1.1. Jeugdwet). Maar als je goed hebt opgelet in module 1, dan weet je dat er altijd uitzonderingen zijn😉.  

Er zijn namelijk ook voorzieningen die alleen vanuit de Jeugdwet verstrekt kunnen worden. En déze voorzieningen kunnen wél vanuit de Jeugdwet verstrekt worden, ook als iemand ouder is dan 18 jaar.  

Bijvoorbeeld:  

• Jeugdhulp in het kader van het jeugdstrafrecht of jeugdreclassering (tot 23 jaar)  
• Pleegzorg of een gezinshuis (standaard tot 21 jaar, mogelijk tot 23 jaar)  

Maar ook andere jeugdhulpvoorzieningen, mits die niet onder een andere wet verstrekt kunnen worden. Dit zijn hierbij de voorwaarden:  

• Jeugdhulp die is gestart of waarvoor al een besluit is genomen (wachtlijsten) voor de 18^e verjaardag en die noodzakelijk blijft (tot 23 jaar)  
• Jeugdhulp die opnieuw nodig is binnen een half jaar na het beëindigen en de jeugdige is in de tussentijd 18 jaar geworden (tot 23 jaar)  

De overgang van 18- naar 18+: wat doen gemeenten?  

De knelpunten die jeugdigen en gezinnen tegenkomen wanneer een jeugdige 18 jaar wordt, krijgen steeds meer landelijke aandacht. Intussen spreken we niet alleen over 18- 18+, maar meer over de hele periode van 16 tot 27 jaar.  Dit heeft ermee te maken dat in de leeftijd 16 tot 27 jaar jongeren te maken krijgen met een heleboel veranderingen. Denk aan het afronden van school of een vervolgopleiding gaan volgen. Maar ook zelfstandig gaan wonen en financieel onafhankelijk worden. Kwetsbare jongeren ervaren veel hobbels bij deze overgangen die grote gevolgen kunnen hebben. Denk aan schooluitval, geen goede woonplek kunnen vinden en psychische problematiek. Om deze overgangen zo goed mogelijk te laten verlopen kan ervoor gezorgd worden dat jongeren in een kwetsbare positie niet tussen wal en schip vallen. Dit vraagt om een goede samenwerking. Niet alleen binnen gemeenten maar ook tussen gemeenten, maatschappelijke partners en kennisorganisaties.  

In de ideale situatie wordt het traject van overgang van 18- naar 18+ al ruim op tijd gestart. Het kan bijvoorbeeld een heel goed idee zijn om een ‘perspectiefplan’ te maken. Het liefst al rond de 16e verjaardag. Dit hoeft natuurlijk niet standaard, maar als de verwachting is dat een jeugdige ook na zijn 18^e verjaardag nog ondersteuning nodig heeft dan is het wel verstandig. De lat ligt namelijk in de wetten voor volwassenen lager dan in de voorzieningen die wij voor onze jeugdigen treffen. Het is heel belangrijk dat de jeugdige, maar zeker ook de ouders, vroegtijdig meegenomen worden bij zaken die mogelijk zouden kunnen veranderen.

In het bovenstaande plaatje zie je onder welke wet de verschillende vormen van jeugdhulp na het 18e levensjaar kunnen worden voortgezet.  

 

LEESTIP

Wil je hier meer over weten? Kijk dan eens op: https://www.16-27.nl/ 

---

De Participatiewet (verder Pw) staat van oudsher bekend als de bijstandswet en de uitkering vanuit de PW wordt dan ook bijstandsuitkering genoemd. Het doel van de Pw is het bieden van een uitkering voor levensonderhoud als er echt geen andere mogelijkheden zijn én het ondersteunen om weer aan het werk te gaan. Vandaar dat we in het kader van de Pw vaak spreken over Werk en Inkomen. Het uitgangspunt in de Participatiewet is kijken naar wat iemand wél kan wat betreft werk en deelname in de samenleving, in plaats van wat iemand niét kan. Herkenbaar? Dat kan kloppen, want kijken naar de mogelijkheden hebben we ook al gezien bij de eigen kracht die centraal staat in de Jeugdwet.   

Inkomen 

Wanneer iemand zelf geen mogelijkheden heeft om in zijn of haar levensonderhoud te voorzien, kan iemand een bijstandsuitkering aanvragen. We noemen dit algemene bijstand. Het kan ook vóórkomen dat iemand met een laag inkomen bepaalde bijzondere kosten niet kan betalen. Dit noemen we dan bijzondere bijstand. De Pw wordt als het vangnet van onze sociale zekerheid beschouwd. Dit betekent dat je het kunt zien als het laatste redmiddel. Alle andere mogelijkheden hebben voorrang boven de Pw. 

VOORBEELDEN 

Heeft iemand spaargeld (boven het vrij te laten bedrag) of waardevolle spullen. Kan een jongere terug naar school en een beroep doen op studiefinanciering. Kan iemand een beroep doen op een uitkering vanuit een andere wet. Kan iemand misschien snel weer aan het werk, al is het maar een paar uur week.

Van iemand die een bijstandsuitkering aanvraagt zal gevraagd worden dat hij alles in het werk zet om te voorkomen, dat hij een bijstandsuitkering nodig heeft. En als hij dan een uitkering heeft, dat deze zo kort mogelijk duurt.

Werk 

Heeft iemand dan toch een bijstandsuitkering nodig, dan kan hij ondersteuning krijgen om weer aan het werk te gaan. Deze ondersteuning kan in verschillende vormen, maten, geuren en kleuren geboden worden. Het bekendst is wel de begeleiding die de consulent werk aan de uitkeringsgerechtigde geeft. De consulent kan wanneer dat nodig is iemand coachen. De gemeente kan een inwoner ook helpen naar betaald werk met een re-integratietraject, bijvoorbeeld met een werkervaringsplaats. Of bijvoorbeeld een cursus aanbieden om goed te solliciteren. Daarnaast is beschut werk mogelijk wanneer er meer begeleiding of aanpassingen nodig zijn dan van een reguliere werkgever verwacht mag worden. Natuurlijk zijn er nog meer soorten ondersteuning, maar dan zou dit een hele Participatiewet module worden terwijl je hier natuurlijk bent voor de Jeugdwet. Niet helemaal de bedoeling dus! 😉

Jongeren in de Participatiewet  

Recht op een uitkering 

Vanaf 18 jaar kan een jongere een bijstandsuitkering aanvragen. Maar van 18 tot 21 jaar is deze uitkering veel lager dan voor iemand van 21 jaar of ouder. Deze lage norm is namelijk net zo hoog als de kinderbijslag die ouders voorheen ontvingen. Het uitgangspunt is dat jongeren tot 21 jaar thuis wonen. Wanneer een jongere onder de 21 jaar toch zelfstandig woont, kan deze alleen een hogere uitkering (vanuit de bijzondere bijstand) krijgen als het echt noodzakelijk is dat hij of zij niet bij zijn of haar ouders woont. Dit kan het geval zijn als de ouders overleden zijn, maar ook als jongeren een jeugdzorgverleden hebben en al langer niet thuiswonen. 

In de bovenstaande opdracht hebben een grote groep jongeren die vaak op zich zelf woont en geen- of weinig inkomen heeft buiten beschouwing gelaten: studenten. Studenten hebben nooit recht op een bijstandsuitkering. Zij zijn (zoals we dat noemen) uitgesloten van het recht op bijstand. Zoals je ziet is het inkomensgedeelte van de bijstand redelijk strak afgebakend. 

Zoeken naar werk  

In de bijstandswet wordt onder jongeren verstaan: iedereen tussen de 18 en 27 jaar. 

Jongeren zonder arbeidsbeperking: 

We beginnen met jongeren (tussen de 18 en 27 jaar dus) zonder (arbeids)beperkingen. Met arbeidsbeperking wordt bedoeld dat iemand door ziekte of gebrek niet in staat is om het minimumloon te verdienen. Is dit niet aan de hand en gaat het om een ‘gezonde’ jongere, dan krijgt de jongere wanneer hij zich meldt niet direct een uitkering. Jongeren moeten eerst vier weken zoeken naar een baan. Pas als een jongere hier echt aantoonbaar zijn best voor heeft gedaan en het toch niet is gelukt, kan er recht op een bijstandsuitkering zijn. Als een jongere nog kan studeren met recht op studiefinanciering en hiermee zijn positie op de arbeidsmarkt kan verbeteren, dan wordt dit aangemoedigd (en soms zelfs verplicht gesteld). Onderzoek heeft uitgewezen dat het behalen van het juiste diploma de beste manier is om iemand voor armoede te behoeden.  

Jongeren met een arbeidsbeperking:  

Voor jongeren met een (arbeids)beperking loopt de ondersteuning vaak wat anders. Wanneer een jongere door een verstandelijke beperking of psychische stoornis niet in staat is om het minimumloon te verdienen, kan hij of zij opgenomen worden in het doelgroepenregister. Jongeren die in dit register zijn opgenomen kunnen extra structureel begeleiding krijgen om toch een betaalde baan te kunnen vervullen en werkgevers die deze mensen in dienst nemen kunnen loonkostensubsidie ontvangen om eventuele verminderde productiviteit te compenseren. Normaliter wordt de toegang tot de doelgroep bepaald aan de hand van een loonwaardemeting door het UWV waarmee onderzocht wordt of iemand het minimumloon kan verdienen. Voor jongeren die het speciaal onderwijs hebben afgerond wordt een uitzondering gemaakt. Zij worden direct in het register opgenomen. Vaak is er al voor de 18^e verjaardag contact tussen jeugdprofessional en werkconsulent.  

Juist als er problemen zijn met jeugdigen is het goed om alle mogelijkheden als jeugdprofessional in beeld te hebben. Je zult dan samen moeten werken met het samenwerkingsverband (zie de pagina over Passend onderwijs), de leerplichtambtenaar en ook de afspraken moeten kennen die er in jouw gemeente gemaakt zijn voor de schoolverlaters vanuit het speciaal onderwijs (of praktijkroute), de doelgroepjongeren. Het plan hoe een jeugdige overgaat van 18 – naar 18 + is hierbij extra belangrijk (we komen hier later nog op terug).

---

De Leerplichtwet stelt dat kinderen verplicht zijn naar school te gaan. Vanaf 5 jaar ben je leerplichtig in Nederland. Er zijn twee manieren wanneer leerplicht kan eindigen:  

• Aan het einde van het schooljaar waarin een leerling 16 jaar is geworden.  
• Wanneer een kind 12 volledige schooljaren naar school is geweest.  

Kwalificatieplicht  

Leerplicht eindigt dus als iemand 16 jaar is geworden. Maar…… jeugdigen tussen de 16 en 18 jaar die nog geen startkwalificatie hebben behaald, hebben nog wel een kwalificatieplicht. Dit betekent je eerst je kwalificatie moet halen en dan pas van school mag. Wanneer is een jeugdige gekwalificeerd? Als deze één van de volgende diploma’s heeft: havo, vwo of minimaal mbo niveau 2.  

Voor leerlingen op voortgezet speciaal onderwijs (vso) geldt een uitzondering. Als zij onderwijs hebben gevolgd in het uitstroomprofiel arbeidsmarktgericht of dagbesteding zijn ze niet meer kwalificatieplichtig.  

Ontheffing van leerplicht  

In geval van ernstige psychische en/of lichamelijke klachten kan een jeugdige ontheffing krijgen van de leerplicht (telkens voor de periode van een jaar). Hij is dan niet verplicht om ingeschreven te staan bij een school. Ontheffing van de leerplicht wordt aangevraagd bij de leerplichtambtenaar (een collega-ambtenaar dus). Deze zal een recente verklaring vragen van een arts. Vaak is dat de arts van de GGD. In geval van ontheffing van de leerplicht is er dus geen school meer verantwoordelijk en gelden dus ook de afspraken op grond van het passend onderwijs niet meer. Als een jeugdige nog wel leerplichtig of kwalificatieplichtig is en een ontheffing van leerplicht heeft, dan kan het zo zijn dat er op grond van de Jeugdwet dagbesteding als vervanging van onderwijs ingezet moet worden. De gemeente is hier dan verantwoordelijk voor. 

Het is dus belangrijk om jouw leerplichtambtenaar goed te kennen. Hoe wordt binnen jouw gemeente omgegaan met de regels. Hoe werkt het samenwerkingsverband in de praktijk. Zo kan voorkomen worden dat je als jeugdteam pas betrokken wordt als het al te laat is en het kind al thuis zit zonder onderwijs of misschien zelfs al een ontheffing van leerplicht heeft gekregen. Vroegtijdig samenwerken kan mogelijk schooluitval voorkomen. Ondanks ieders goede bedoelingen gebeurt het nog steeds dat jeugdigen zelfs helemaal niet meer naar school gaan. Wanneer dit het geval is én er is ontheffing van de leerplicht, is de Jeugdwet sowieso aan zet, maar we willen dit natuurlijk heel graag voorkómen.   

---

Een andere wet die aanpalend is aan de Jeugdwet is de Wmo. Deze wet heeft als doel om inwoners te ondersteunen bij hun zelfredzaamheid en participatie en op deze manier zo lang mogelijk zelfstandig thuis te kunnen laten wonen. De volgende voorziening worden verstrekt vanuit de Wmo: 

• Voorzieningen in en om de woning om met beperkingen thuis te kunnen blijven wonen (wonen)  
• Rolstoelen (rollen) 
• Vervoersvoorzieningen voor de korte en middellange afstand (bijvoorbeeld de regiotaxi of een scootmobiel) (vervoer) 
• Hulp bij het huishouden 
• Begeleiding om te kunnen participeren (individueel of in een groep) 

Eigen kracht 

Net als bij de Jeugdwet wordt binnen de Wmo eerst gekeken naar eigen kracht, oplossingen binnen het eigen netwerk en algemene voorzieningen. Onderstaande piramide zoals die binnen de Wmo vaak wordt gebruikt is dan ook goed te vergelijken met de manier waarop binnen de Jeugdwet een hulpvraag wordt ‘afgepeld’.  Herinner je het adagium: Zo licht waar mogelijk (onder in de piramide) zo zwaar waar nodig (boven in de piramide). Ga gerust nog even terug naar de vorige module als je dit niet helemaal meer scherp voor ogen hebt. 

Als je goed hebt gekeken, is de piramide van de Wmo niet helemaal gelijk aan die van jeugd. Er zijn wat meer begrippen en soms wordt er met een begrip net iets anders bedoeld. 

Binnen de eigen kracht wordt ook gekeken naar gebruikelijke hulp. Onder gebruikelijke hulp wordt verstaan die hulp die verwacht mag worden als mensen in één huis wonen. Overigens gaat deze gebruikelijke hulp tussen volwassenen wat minder ver dan de zorgplicht die er is van een ouder ten opzichte van het minderjarige kind. Maar toch….  

Onder gebruikelijke hulp valt wel het één en ander, zoals het overnemen van het gehele huishouden. Als iemand door een beperking niet meer in staat is tot huishoudelijke taken, dan wordt er vanuit de Wmo verwacht dat een huisgenoot deze overneemt. Ook wordt verwacht dat een huisgenoot iemand begeleidt bij bezoek, bij doktersbezoek, de administratie zo nodig overneemt enz. enz. Is de huisgenoot een minderjarige of adeloscent dan is het een groeimodel: van meehelpen met lichte taken vanaf een jaar of 6 tot het bijna helemaal overnemen van het huishouden (taken voor één persoon) van 18 tot 21 jaar en alles overnemen voor een volwassen huisgenoot. 

Een belangrijk begrip binnen de Wmo is ook het begrip algemeen gebruikelijk. Het gaat dan om zaken die overal verkrijgbaar zijn en die ‘normaal zijn voor de persoon van de aanvrager’. 
Het beleid van gemeenten op dit gebied is behoorlijk verschillend. 

En vooral sinds er een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep is dat een voorziening alleen als algemeen gebruikelijk aangemerkt mag worden als iemand met een minimuminkomen deze kan betalen, is er behoorlijk wat verschil. 

Voorbeelden zijn: hendelmengkranen, elektrische fietsen, simpel douchekrukje, rollator. 

Een ander begrip dat voor verwarring kan zorgen is de ‘voorliggende voorziening’. Juridisch betekent dit een voorziening vanuit een andere wet, die voorgaat op deze wet (voorliggend is aan deze wet dus). In de Jeugdwet wordt het begrip ‘voorliggend’ op een heel andere manier gebruikt. Namelijk vooral als ‘voorliggend’ veld. ‘De hulp die vanuit het jeugdteam wordt verstrekt is ‘voorliggend’. Het gaat dan juist meer om het begrip zoals dat binnen de Wmo wordt gebruikt voor ‘algemene voorzieningen’. Verwarrend, toch? 😊 

Wmo en jeugdigen 

De Wmo is er in principe voor volwassenen (18 jaar en ouder), maar er zijn een aantal voorzieningen, die ook voor jeugdigen vanuit de Wmo verstrekt worden. 

Het gaat hier om de WRV-voorzieningen (wonen, rollen, vervoer). 

Dus de woningaanpassingen, rolstoelen en vervoersvoorziening worden ook voor jeugdigen vanuit de Wmo verstrekt. 

In geval van een ernstig gehandicapt kind, willen er nog wel eens ingewikkelde aanvragen voor het aanpassen van de woning komen of het verzoek om een aangepaste bus. De Wmo is best een ‘zuinige’ wet die uitgaat van het goedkoopst adequate voorziening en dat is lang niet altijd wat ouders voor hun kind in gedachte hebben. 

In dergelijke gevallen zal er vast ook jeugdhulp ingezet zijn, zoals bijvoorbeeld een pgb voor persoonlijke verzorging. Aarzel niet om samen met je Wmo-collega op te trekken (wel even toestemming aan de ouders vragen natuurlijk). 

VOORBEELD

Stan (11) kan wegens een spierziekte niet meer goed lopen. Om zich te kunnen verplaatsen moet hij gebruikmaken van een rolstoel. Stan en zijn ouders hebben daarom de gemeente gevraagd om een rolstoel te verstrekken. Vanuit de Wmo wordt deze rolstoel toegekend aan Stan.

---

De Zorgverzekeringswet (Zvw) regelt het recht op medisch noodzakelijke zorg en wordt gefinancierd door de Nederlandse Zorgverzekeraars. In principe is iedereen die in Nederland woont of werkt verplicht om een zorgverzekering (basisverzekering) af te sluiten. Kinderen tot 18 jaar zijn automatisch ‘meeverzekerd’ via één van de ouders.  

De omvang van de dekking van de zorgverzekering wordt binnen de Zvw geregeld. Een basisverzekering is voor iedereen verplicht, maar een aanvullende verzekering niet. Door het afsluiten van een aanvullende verzekering kun je kosten vergoed krijgen die niet onder de basisverzekering vallen. Zoals een tandartsenverzekering (overigens is een tandartsverzekering voor jeugdigen gratis, dus gelijk inschrijven voor het maximaal aantal sterren, die kids). 

 
Naast de huisartsenzorg en de ziekenhuiszorg is thuiszorg (verzorging en verpleging) uitgevoerd door de wijkverpleging, een belangrijke vorm van zorg die valt onder deze wet. Bij wijkverpleging kun je denken aan:  

• Persoonlijke verzorging: hulp bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), zoals aankleden, wassen, toiletgebruik etc. 
• Verpleging: verpleegkundige handelingen, die in de thuissituatie gedaan moeten en kunnen worden. 

Maar voor jeugdigen is dit anders geregeld. In de regel is het zo dat persoonlijke verzorging vanuit de Jeugdwet wordt gegeven en verpleging vanuit de Zvw. Als jeugdigen vanwege een fysieke handicap of een verstandelijke beperking niet in staat zijn tot de ADL, moet deze hulp vanuit de Jeugdwet geleverd worden. Het gaat hier namelijk niet om verpleging  vanwege een medische oorzaak, maar om het compenseren van een tekort aan zelfredzaamheid.  

Zvw en de Jeugdwet; fysieke en psychische problematiek 

Het spreekt voor zich dat soms fysieke en psychische probelemen nauw verwant kunnen zijn. Grosso modo zou je kunnen zeggen dat waar het gaat over opname en behandeling het fysieke stuk vanuit de Zvw wordt vergoed en de psychische klachten en behandeling vanuit de Jeugdwet. 

We kijken hier even naar vanuit een paar voorbeelden. Denk bijvoorbeeld aan een eetstoornis. Als een jeugdige in een regulier ziekenhuis wordt opgenomen is altijd de Zvw verantwoordelijk. Wanneer het lichamelijke stuk behandeld is. Er is bijvoorbeeld geen sondevoeding meer nodig en een kind kan beginnen met de behandeling van de psychische problematiek. Dan wordt de Jeugdwet verantwoordelijk voor dat stuk. Als een jeugdige bijvoorbeeld zodanig automutileert dat er een medische behandeling nodig is, dan is er een oorzaak binnen de Jeugdwet, maar behandeling van de wonden zijn voor de Zvw, ook de ziekenhuisopname. Als het een psychiatrisch ziekenhuis betreft, valt het onder de Jeugdwet. 

Is het echt een heel erg grijs gebied en komen de behandelaars er niet uit, dan is de Jeugdwet aan zet. Op basis van artikel 1.2 lid 2 van de Jeugdwet moet de gemeente een voorziening treffen vanuit de Jeugdwet. Dit om te voorkomen dat jeugdige en ouders van de ene naar de andere instantie worden gestuurd zonder dat iemand verantwoordelijkheid wil nemen.  

---