Algemene wet bestuursrecht
In de Algemene wet bestuursrecht (verder Awb) staan de belangrijkste procedureregels voor de omgang tussen inwoners en de overheid. Op elk besluit van de overheid is de Awb van toepassing. Het gaat dus niet alleen over de Jeugdwet en ook niet alleen over de gemeente. Het gaat over elk besluit van welk overheidsorgaan dan ook binnen welke wet dan ook.
Soms staan er procedureregels in de wet zelf. Een wet waar veel van dit soort regels zijn opgenomen is de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo). Maar als er over de procedure niets is vastgelegd in de specifieke wet, geldt de overkoepelende Awb. In de Jeugdwet is bijvoorbeeld niet vastgelegd hoe het aanvraagproces geregeld is, daarom worden hier de procedures van de Awb gevolgd. Dit lichten we zo toe.
Verder vind je in de Awb bijvoorbeeld wat een aanvraag is, wat een besluit is, hoe de gemeente het besluit moet motiveren (oftewel: onderbouwen) en hoe lang een gemeente over een aanvraag mag doen. Ook vind je er de procedureregels voor het indienen van een bezwaar of beroep. Belangrijk als je het niet eens bent met een besluit van een overheidsorgaan.
Het aanvraagproces volgens de Awb
De Awb vertelt precies hoe een gemeente (voor het gemak praten we in het vervolg over de gemeente, maar het gaat dus over alle overheidsorganen) moet handelen als een inwoner een aanvraag indient.
Een aanvraag is een verzoek van een belanghebbende om een besluit te nemen (artikel 1:3, Awb).
In het geval van de Jeugdwet gaat het om ouders en/of een jeugdige die een verzoek indienen om jeugdhulp te ontvangen. Dit wordt de aanvraag genoemd.
De aanvraag moet aan bepaalde eisen voldoen, ook deze zijn vastgelegd in de Awb (artikel 4:1 en 4:2). Zo moet de aanvraag schriftelijk ingediend zijn, een dagtekening en handtekening bevatten en voorzien zijn van de naam en het adres van de aanvrager. Daarnaast moet de aanvrager ook de benodigde informatie verstrekken zodat er een onderbouwd besluit genomen kan worden.
In de praktijk zien we dat veel gemeenten bij de eerste melding niet zo streng zijn op deze vereisten vanuit de Awb. Veel gemeenten willen wél dat het gezinsplan (of ondersteuningsplan of plan van aanpak; de terminologie wil nog wel eens verschillen per gemeente) dat na het onderzoek wordt opgesteld wordt ondertekend. Dit plan wordt dan gezien als de aanvraag.
Belanghebbende is ook een begrip uit de Awb. Dit betekent dat je alleen een aanvraag kunt indienen, als het jou ook rechtstreeks aangaat. Je kunt geen aanvraag indienen voor jeugdhulp voor je buren als je vindt dat zij wel wat opvoedondersteuning zouden kunnen gebruiken.
Zodra de gemeente een aanvraag ontvangt, moet er volgens de Awb binnen acht weken een besluit worden genomen (artikel 4:13). De gemeente heeft dus acht weken de tijd om de aanvraag te onderzoeken en een besluit te nemen. Een besluit is een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling (Awb, artikel 1:3).
In het kader van de Jeugdwet betekent dit dat het college schriftelijk moet reageren op een aanvraag voor jeugdhulp. Dit doet het college met een beschikking. Dit is een brief waarin staat of er jeugdhulp wordt toegekend, en zo ja, welke hulp, van wie, voor hoeveel uur per week, over welke periode en welke doelen er behaald moeten worden.
Er wordt ook een termijn genoemd waarbinnen het college de beschikking moet afgeven, namelijk binnen 8 weken. Zoals je hierboven al zag, zien veel gemeenten niet het eerste telefoontje als aanvraag, maar het ondertekende plan. Dit verschuift de beslistermijn behoorlijk naar achteren. In de praktijk is dit meestal geen probleem, maar als een inwoner er direct op staat om een aanvraag in te dienen, mag dat niet geweigerd worden. Iemand mag altijd een aanvraag indienen (dit is overigens binnen de Wmo anders).
In een beschikking staat altijd een bezwaarclausule. Een inwoner mag namelijk altijd in bezwaar gaan tegen een besluit van de gemeente als hij het hier niet mee eens is.
Beginnen je al dingen te dagen? Herken je dit proces in jouw gemeente? Snap je waarom er vaak over afhandeltermijnen wordt gesproken? Waarom het belangrijk is om ergens een datum te hebben, die officieel als aanvraagdatum wordt gezien?
Filosofiemomentje: Denk vanuit je eigen beroepspraktijk eens na over wat je nu hebt gelezen en geleerd over de Awb. Herken je regels vanuit de Awb, die jij in je eigen werk tegenkomt?
Krijg je al wat meer begrip voor de juridische tijgers, die je hierover hoort?
Hersteltermijnen
Om een aanvraag goed te kunnen beoordelen, is er informatie nodig. De ouders en/of jeugdige moeten de informatie die nodig is met de gemeente delen. Soms is het ook nodig dat er informatie van school komt of vanuit andere hulpverleners. Om informatie op te vragen moeten ouders toestemming geven. Meestal wordt hiervoor een toestemmingsformulier gebruikt.
Wanneer een gezin de benodigde gegevens niet deelt met de gemeente of het toestemmingsformulier niet invult, dan stuurt de gemeente een hersteltermijn. Dat is een brief waarin staat welke informatie het gezin, binnen welke termijn moet aanleveren om het recht op jeugdhulp vast te kunnen stellen.
De beslistermijn (weet je nog, de acht weken die we hierboven uitgelegd hebben?) wordt verlengd met het aantal dagen dat het gezin extra de tijd krijgt om de benodigde informatie alsnog te delen.
Als de informatie dan nog niet wordt gegeven dan blijft de persoon in gebreke. De gemeente mag de aanvraag dan buiten behandeling stellen. Dit betekent dat de aanvraag inhoudelijk niet beoordeeld wordt. De inwoner ontvangt hiervan een besluit. De gevraagde jeugdhulp kan dan niet ingezet worden.
Ook dit lijkt weer erg helder, maar is in de praktijk wel wat gecompliceerder dan dat het nu op papier lijkt. Soms willen ouders bijvoorbeeld eigenlijk geen hulp en heb je net het vertrouwen gewonnen dat ze toch hulp willen. Ze geven alleen zeer beperkte informatie. Ga je dan deze formele route volgen, dan ben je ouders weer kwijt en gaan ze zeker niet meewerken. Soms willen ouders ook zaken niet delen omdat ze het er niet mee eens zijn (denk aan een advies van de psycholoog terwijl ouders de gestelde diagnose ontkennen). Soms vraagt 1 ouder om jeugdhulp, maar wil de andere ouder hier niet aan meewerken en geen informatie geven. Dan kies je er (in het belang van het kind) waarschijnlijk voor om toch een beperkt onderzoek te doen op basis van de beperkte informatie, en een beslissing te nemen. Het is in dit soort gevallen vooral belangrijk om vast te leggen waarom je bepaalde keuzes maakt of afwijkt van de regels.
Check, dubbelcheck
- Ik begrijp wat de Jeugdwet met de Awb te maken heeft.
- Ik weet hoe lang een gemeente de tijd heeft om een besluit te nemen op een aanvraag en weet dat dit is vastgelegd in de Awb.
- Ik kan beredeneren hoe het proces in mijn gemeente in de praktijk eventueel afwijkt van de regels in de Awb en begrijp welke gevolgen dit kan hebben.
- Ik ken de term hersteltermijn.