Wanneer een jeugdige van 12 jaar of ouder berecht wordt vanuit het jeugdstrafrecht kunnen zij naast een straf (jeugddetentie) ook een maatregel en jeugdhulp opgelegd krijgen. De volgende maatregelen zijn hierin mogelijk: 

• Jeugdreclasseringsmaatregel 
• PIJ-maatregel (plaatsing in een justitiële jeugdinrichting) 
• Gedragsbeïnvloedende maatregel 

We zullen nu bespreken wanneer het jeugdstrafrecht van toepassing is, wat de maatregelen inhouden en hoe de jeugdhulp in het kader van het jeugdstrafrecht afwijkt van reguliere hulp. 

Jeugd- of volwassenstrafrecht 

Jeugdigen zijn cognitief nog niet volledig ontwikkeld en kunnen daarom niet altijd de gevolgen van hun gedrag overzien. Vandaar dat er voor jeugdigen van 12 t/m 18 jaar de mogelijkheid bestaat tot veroordeling binnen het jeugdstrafrecht. Het doel van jeugdstrafrecht is niet alleen straffen, maar ook zorgen dat de jeugdige leert van zijn fout(en) en deze niet zal herhalen (recidive).  

Waar de ontwikkeling van een jeugdige zich bevindt, verschilt van persoon tot persoon. De rechter kan er daarom ook voor kiezen om via het adolescentiestrafrecht (ASR) het jeugdstrafrecht toe te passen op iemand van 18 t/m 23 jaar, wanneer dit aansluit bij het ontwikkelingsniveau van de jeugdige. Andersom kan op basis van het ASR ook een volwassenstraf toegepast worden vanaf 16 jaar als blijkt dat iemand in ontwikkeling ver genoeg is of het misdrijf te ernstig van aard is. De RvdK en de jeugdreclassering kunnen op verzoek van de rechter adviseren over het toe te passen recht. 

Reclassering 

In het jeugdstrafrecht kan de rechter begeleiding door een jeugdreclasseringswerker van een GI – oftewel jeugdreclassering – opleggen. Het doel van de jeugdreclassering is voorkómen dat jeugdigen tot meer en zwaardere criminaliteit vervallen. De begeleiding bestaat uit het ondersteunen bij het nakomen van de voorwaarden die de rechter heeft opgelegd. Ook kunnen zij het naleven van een gebiedsverbod middels een elektronische enkelband controleren. 

Vormen van jeugdreclasseringsmaatregelen: 

• Reguliere jeugdreclassering: Samen met de jeugdige wordt een plan van aanpak opgesteld om de negatieve spiraal te doorbreken en recidive te voorkomen. 
• Individuele Traject Begeleiding – Criminaliteit in Relatie tot de Integratie van Etnische Minderheden: Een traject specifiek gericht op jeugdigen met een niet-westerse achtergrond die een licht vergrijp hebben begaan. De begeleiding heeft extra aandacht voor het leven tussen twee culturen en de uitdagingen van integreren. 
• Individuele Traject Begeleiding – Harde Kern: Voor jeugdigen die een ernstig strafbaar feit hebben gepleegd en/of al eerder met justitie in aanraking zijn geweest. Deze maatregel wordt opgelegd in plaats van jeugddetentie. Wanneer de jongere zich niet aan de afspraken houdt, wordt die alsnog gedetineerd.  

De jeugdreclassering wordt uitgevoerd door een GI. Zoals je al eerder hebt geleerd, kunnen zij waar nodig aanvullende jeugdhulp inzetten voor jeugdigen die zij begeleiden.  

Gedragsbeïnvloedende maatregel 

Een gedragsbeïnvloedende maatregel is gericht op heropvoeding van de jeugdige om verder afglijden te voorkomen en bij te dragen aan verdere ontwikkeling. De vrijheid wordt beperkt maar de jeugdige hoeft niet naar een justitiële jeugdinrichting (JJI). Tijdens de maatregel worden er verschillende behandelingen en trainingen gevolgd. Hierbij kun je denken aan omgaan met boosheid of leren nee-zeggen tegen alcohol of drugs. Ter ondersteuning kan de rechter bepalen dat de jeugdige ´s nacht in detentie zit of onder elektronisch toezicht staat. 

Jeugddetentie of PIJ-maatregel 

Jeugddetentie 

Jeugddetentie is een gevangenisstraf voor minderjarigen die een misdrijf hebben gepleegd. Het gaat om een straf en is bedoeld als krachtige correctie. Voor jeugdigen van 12 – 15 jaar bedraagt de maximumstraf 12 maanden. Voor 16- en 17-jarigen is dit maximaal 24 maanden. 

De straf wordt uitgezeten in een justitiële jeugdinrichting. Tijdens de straf wordt actief gewerkt aan terugkeer naar de maatschappij. Er wordt een perspectiefplan opgezet met doelen die tijdens de detentie bereikt moeten worden. Er is een verplicht dagprogramma, waarbij ook onderwijs gevolgd wordt. 

PIJ-maatregel 

Naast of in plaats van jeugddetentie kan ook een maatregel tot plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ-maatregel) opgelegd worden wanneer er bij de jeugdige sprake is van een gebrekkige ontwikkeling of een ziekelijke stoornis. Dit is de zwaarste strafrechtelijke maatregel voor jeugdigen. Het is vergelijkbaar met TBS voor volwassenen en wordt daarom ook wel in de volksmond jeugd-TBS genoemd. Wanneer ook jeugddetentie is uitgesproken, moet deze eerst worden ‘uitgezeten’. 

Een PIJ-maatregel bedraagt minimaal 2 jaar en kan worden verlengd als er sprake is van een gewelds- of zedendelict. De totale maximale duur is 6 jaar, maar als de veiligheid van de maatschappij dit vraagt kan na de maximale duur van de maatregel deze worden omgezet in terbeschikkingstelling (TBS). 

De voornaamste doelen van de PIJ-maatregel zijn behandeling en (her)opvoeding van de jeugdige. Daarnaast is bescherming van de maatschappij een belangrijk doel. 

Jeugdhulp in het kader van het jeugdstrafrecht

Jeugdhulp in het kader van het jeugdstrafrecht heeft zoals je wel hebt gezien een ander uitgangspunt dan reguliere jeugdhulp. Binnen het jeugdstrafrecht gaat het om het voorkómen van recidive en risicogericht behandelen. Binnen de reguliere jeugdhulp is het oplossen van een probleem of behandeling voor een stoornis doorgaans het doel. 

In het strafrechtelijke kader wordt vaak systeemgerichte jeugdhulp ingezet, waarbij alle personen uit het gezin van de jeugdige bij de behandeling worden betrokken. De zorg wordt door specialistische forensische aanbieders geleverd. Daarnaast zie je vaak dat er een Scholings- en trainingsprogramma (STP) wordt ingezet vanuit de Jeugdwet om de jeugdige voor te bereiden op terugkeer in de maatschappij. Daarnaast is hulp vaak een voorwaarde voor (voorwaardelijke) vrijlating aan het einde van de detentie. Een jeugdige moet bijvoorbeeld verplicht behandeld worden of begeleid wonen. Zolang dit nog onderdeel is van de maatregel, dan is dit jeugdhulp. Zowel functionarissen binnen de justitiële jeugdinrichting, het Openbaar Ministerie, de Rechter en de Jeugdreclassering (GI) kunnen bepalen welke hulp nodig is.

De gemeente heeft geen inspraak in de inzet van de jeugdhulp, maar is wel financieel verantwoordelijk. Daarnaast is de gemeente natuurlijk verantwoordelijk om te zorgen dat er voldoende aanbod is voor deze doelgroep. Vaak vraagt dit om maatwerk en is dit niet 1,2,3 geregeld. Daarom is het belangrijk dat de JJI en GI tijdig met de juiste gemeente schakelen om de hulp te organiseren. Is de hulp niet op tijd geregeld dan verhoogt dit de kans op recidive.

Omdat dit een buitengewoon bijzondere categorie van jeugdhulp is roept het vaak veel vragen op. Daarom nog even de belangrijkste opvallendheden op een rijtje:

• Omdat iemand tot 23 jaar berecht kan worden binnen het jeugdstrafrecht, kan de jeugdhulp die in dat kader nodig is dus ook na 23 jaar nog nodig zijn. Er zijn daardoor jeugdigen die tot wel 27 jaar oud jeugdhulp ontvangen in dit kader!
• Alle hulp die nodig is vanuit dit kader is jeugdhulp. Ook als de hulp normaal gesproken onder een andere wet zou vallen. Behandeling valt bijvoorbeeld voor iedereen vanaf 18 jaar onder de Zvw, behalve bij deze categorie jeugdigen. Dan is dit nog steeds Jeugdwet. Daarnaast is begeleid of beschermd wonen vaak een voorwaarde voor jeugdigen voor (voorwaardelijke) vrijlating. Normaal gesproken zou dat onder de Wmo vallen, maar in dit geval valt dat dus ook onder de Jeugdwet! In de praktijk vraag je je collega Wmo waarschijnlijk om te ondersteunen bij het vinden van een juiste plek, maar komt de financiering vanuit het jeugdbudget.
• En dan als laatste het woonplaatsbeginsel. Als een jeugdige in een justitiële jeugdinrichting wordt geplaatst, dan is de gemeente van herkomst verantwoordelijk voor de jeugdhulp. Ook als de jeugdige in een andere gemeente uitstroomt en bijvoorbeeld begeleid gaat wonen, dan blijft de gemeente van herkomst verantwoordelijk zolang de maatregel van kracht is.

---

Zoals we eerder hebben verteld, kan één van de uitkomsten van de jeugdbeschermingstafel zijn dat de RvdK een onderzoek doet. Als de Raad beslist dat de ontwikkeling van de jeugdige ernstig in gevaar is, kan de Raad een verzoek bij de kinderrechter indienen voor een kinderbeschermingsmaatregel. Een kinderbeschermingsmaatregel kan alleen worden opgelegd door de kinderrechter. Het gaat hierbij dus om het gedwongen kader oftewel dwang.

Een kinderbeschermingsmaatregel wordt alleen opgelegd wanneer:   

• er zorgen zijn over het veilig opgroeien van de jeugdige, én; 
• vrijwillige hulp onvoldoende effect heeft of niet wordt geaccepteerd.  

De kinderbeschermingsmaatregel wordt uitgevoerd door een Gecertificeerde Instelling (kortweg GI). In module 2 en 3 is uitgelegd wat en wie de gecertificeerde instellingen zijn. 

Er zijn twee soorten kinderbeschermingsmaatregelen:   

• een ondertoezichtstelling (ots)   
• een gezagsbeëindigende maatregel   

  

Ondertoezichtstelling   

Een ondertoezichtstelling gaat minder ver dan een gezagsbeëindigende maatregel. Bij een ondertoezichtstelling behouden de ouders het gezag over de jeugdige. Er is een jeugdbeschermer vanuit een Gecertificeerde Instelling betrokken die advies geeft over de opvoeding en de inzet van hulp. De ouders en jeugdige moeten hieraan meewerken.    

Een ondertoezichtstelling duurt maximaal 1 jaar. Hierna kan de kinderrechter de maatregel met maximaal 1 jaar verlengen. Gaat het beter met een kind, dan kan geconcludeerd worden dat de maatregel niet verlengd hoeft te worden. Maar het kan ook dat er juist wordt geadviseerd om het gezag te beëindigen.

Voorlopige ondertoezichtstelling   

De RvdK kan een voorlopige ondertoezichtstelling aanvragen als deze vindt dat de situatie van de jeugdige zo ernstig is, dat er meteen ingegrepen moet worden. De kinderrechter kan dan op advies van de RvdK een voorlopige ondertoezichtstelling afgeven. Dit gaat meestal gepaard met uithuisplaatsing. De jeugdige krijgt dan al een jeugdbeschermer, terwijl het raadsonderzoek nog niet is afgerond en de raadsonderzoeker uitgebreider onderzoek doet. Een voorlopige ondertoezichtstelling kan maximaal 3 maanden duren.   

Uithuisplaatsing   

Soms kunnen de de doelen van een ondertoezichtstelling niet bereikt worden als het kind thuis blijft wonen. Als ouders het hier niet mee eens zijn, dan kan er een uithuisplaatsing bij de rechter aangevraagd worden.  De kinderrechter kan een machtiging voor uithuisplaatsing afgeven. Met zo’n machtiging krijgt een GI toestemming om de jeugdige in een ander (pleeg)gezin of instelling te plaatsen.  Een machtiging uithuisplaatsing kan tegelijk met een ondertoezichtstelling aangevraagd worden of tijdens het traject van een ondertoezichtstelling.  

We kijken nu door de bril van het gedwongen kader. Niet iedere uithuisplaatsing is gedwongen. Vaak zijn ouders en/of jeugdige het ermee eens dat verblijf bij een pleeggezin of instelling beter is. Dit gebeurt dan gewoon in het vrijwillig kader zonder tussenkomst van de RvdK of rechter.

Gezagsbeëindigende maatregel   

Anders dan bij een ondertoezichtstelling wordt bij een gezagsbeëindigende maatregel het gezag van de ouder(s) beëindigd. Ook hierbij doet de RvdK eerst onderzoek en verzoekt de kinderrechter daarna om deze maatregel. In de praktijk zal een gezagsbeëindigende maatregel vooraf worden gegaan door een ots, maar dat hoeft niet.

Als de rechter deze maatregel uitspreekt, mogen de ouders geen beslissingen meer nemen over de jeugdige. In principe duurt deze maatregel tot de jeugdige 18 jaar is geworden en volwassen is. Omdat een minderjarige altijd een wettelijk vertegenwoordiger nodig heeft, krijgt de jeugdige een voogd toegewezen.   

In de praktijk gaat een gezagsbeëindigende maatregel meestal samen met een uithuisplaatsing. Dit omdat het binnen het gezin ontbreekt aan een ouder die gezag kan voeren. 

In principe wordt het gezag van de ouders beëindigd voor onbepaalde tijd. Maar voordat hun kind 18 jaar is geworden kunnen ouders bij de rechter herstel in gezag aanvragen. Als een ouder van mening is dat de situatie veranderd is, en dat zij wel de verantwoordelijkheid kunnen dragen, is zo’n aanvraag mogelijk. De rechter zal echter vooral kijken of het gezagsherstel in het belang van het kind is. Dit zal in de praktijk betekenen dat wanneer de maatregel al langer loopt, de rechter niet snel tot gezagsherstel zal besluiten (denk ook aan de publicaties die er nu zijn naar aanleiding van de uithuisplaatsingen bij de toeslagenaffaire).  

Verdieping
Onlangs is de richtlijn over uithuisplaatsing en terugkeer naar huis aangepast. Een klein voorbeeld van de aanpassingen; eerst werd geadviseerd dat als een jeugdige een jaar uit huis was geplaatst het onwenselijk was om de jeugdige nog terug te plaatsen. In de praktijk zijn er echter enorme wachtlijsten binnen de jeugdbescherming en jeugdhulp. Het jaar was al verstreken voordat de hulp voor ouders goed en wel was opgestart. Terugkeer werd hierdoor praktisch onmogelijk ook al wilden ouders hieraan meewerken. In de nieuwe richtlijn is meer aandacht gekomen voor terugkeer. Lees hier de nieuwe richtlijn.

v

Voogdij   

Zoals net al aangegeven. Een jeugdige heeft een wettelijk vertegenwoordiger nodig. Wanneer de ouders geen ouderlijk gezag (meer) hebben, is dat een voogd. Een voogd is iemand die gezag heeft over een jeugdige, terwijl deze persoon geen ouder is van de jeugdige. Dit kan een voogd vanuit de GI zijn, maar ook een ander gezinslid of bijvoorbeeld een pleegouder. Een voogd moet wel officieel benoemd worden.

Naast een gezagsbeëindigende maatregel kan er ook een gezagsvacuüm ontstaan door andere redenen, bijvoorbeeld als er met één ouder geen contact meer is en de andere ouder overlijdt.

Er zijn verschillende soorten voogdij:   

• Voogdij door een Gecertificeerde Instelling. De jeugdige groeit op in een pleeggezin of tehuis en een voogd vanuit een Gecertificeerde Instelling neemt beslissingen over (de opvoeding van de) jeugdige.   
• Voogdij door één persoon. Deze voogd is verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van de jeugdige, maar hoeft dit niet zelf te doen. De jeugdige kan ook in een pleeggezin wonen. 
• Gezamenlijke voogdij. De voogden zijn verantwoordelijk voor de jeugdige en zijn zelf verantwoordelijk voor de opvoeding en verzorging van de jeugdige. Ook zijn ze verantwoordelijk voor de kosten.   

Voogdij stopt wanneer de jeugdige 18 jaar is geworden, want op dat moment is de jeugdige voor de wet volwassen.  

---

De jeugdbeschermingstafel is eigenlijk het overgangsmoment van het vrijwillig kader richting het gedwongen kader. Als de jeugdprofessional het vrijwillig kader ontoereikend vindt en denkt dat een kinderbeschermingsmaatregel uitkomst kan bieden, dan kan de jeugdprofessional een gezin bij de jeugdbeschermingstafel bespreken.

Wanneer komt de jeugdbeschermingstafel bijeen?     

De tafel komt bijeen als een betrokken hulpverlener denkt dat:    

• De gezinssituatie van de jeugdige onveilig is;    
• Vrijwillige hulpverlening niet voldoende lijkt te zijn;    
• Een kinderbeschermingsmaatregel mogelijk nodig is.

Wie zitten er aan de tafel?    

De volgende personen nemen (over het algemeen) deel aan het gesprek:    

• De jeugdige (van 12 jaar of ouder);    
• Ouder(s);    
• De professional die de melding heeft gedaan. Dit kan ook de jeugdprofessional van de gemeente zijn; 
• Betrokken hulpverlening; 
• De betrokken jeugdprofessional vanuit de gemeente;  
• Iemand uit het netwerk die betrokken is bij het gezin ;       
• Vertegenwoordiger van de Raad van Kinderbescherming en eventueel raadsonderzoeker;    
• Voorzitter van de tafel (vaak iemand van de gemeente, bijvoorbeeld de coördinator van het jeugdteam); 
• Secretaris van de tafel.     

Uitkomsten jeugdbeschermingstafel    

Het gesprek aan de jeugdbeschermingstafel heeft drie mogelijke uitkomsten:    

1. Hulp vanuit het vrijwillig kader is voldoende of moet eventueel worden aangepast om de situatie van het kind te verbeteren.   

2. Er vindt nu nog geen onderzoek door de Raad van Kinderbescherming plaats, maar de hulpverlening die het gezin al ontvangt (of gaat ontvangen) wordt ‘scherper’ neergezet. Er worden doelen en afspraken gemaakt en er wordt gemonitord of het gezin zich houdt aan de afspraken. Is dit niet het geval, dan wordt er alsnog een raadsonderzoek ingesteld. Deze uitkomst is te beschouwen als drang.    

3. Er wordt een onderzoek gestart door de Raad voor de Kinderbescherming. Er wordt dan onderzocht of een kinderbeschermingsmaatregel noodzakelijk is. Wat een kinderbeschermingsmaatregel is, wordt later in deze module uitgelegd.   

Verzoek tot Onderzoek (VTO)

Het is de gemeente (of Veilig Thuis, of GI) die een Verzoek tot Onderzoek (VTO) bij de RvdK indient. Op basis daarvan start de RvdK het onderzoek. Het voorlopige VTO dient als onderlegger voor de jeugdbeschermingstafel. Als besloten wordt dat een onderzoek nodig is, dan wordt het VTO definitief.

Drang

Je zult begrijpen dat de jeugdbeschermingstafel wordt gezien als drang middel. Ouders kunnen geen nee zeggen tegen de gemaakte afspraken, want de consequentie daarvan is dat er alsnog een raadsonderzoek wordt opgestart. Wel is het zo dat de nadruk tijdens de jeugdbeschermingstafel ligt op het oplossen van de problemen in het vrijwillig kader en juist het voorkomen van een kinderbeschermingsmaatregel.

---

Je hebt het eerste gedeelte van deze training afgerond. Tijd om even je gedachten te verzetten en nieuwe energie op te doen!   

Zet een wekker voor 2 minuten en pak pen en papier. Kijk rond in de kamer waar je nu bent. Schrijf zoveel mogelijk op wat je in deze ruimte ziet.  

Zijn de 2 minuten voorbij? Bekijk je blaadje eens, hoeveel heb je opgeschreven en wat staat er allemaal in de ruimte waar je zit?  

We hebben nu gezien hoe de kwaliteit van individuele professionals wordt gewaarborgd. Maar hoe zit dat met de samenwerking tussen meerdere professionals? In de jaren negentig hebben er een aantal tragische incidenten plaatsgevonden (Maasmeisje en zaak Savanna), die zelfs tot de dood van een aantal kinderen hebben geleid. In deze schrijnende zaken bleek dat de communicatie tussen verschillende professionals slecht of afwezig was. Men wist niet van elkaar dat ze ook betrokken waren bij een gezin. De Verwijsindex Risicojongeren (VIR) is opgezet om dit soort incidenten te voorkómen, omdat professionals in ieder geval weten wie zich nog meer zorgen maakt om een kind in een gezin. 

Wat is de VIR? 

De VIR is een landelijk digitaal systeem, een verwijsindex, waarin professionals risicosignalen registreren. Wanneer er op naam van een jeugdige meerdere signalen afgegeven worden, krijgen de betrokken professionals een melding zodat ze weten wie de zorgen deelt of wie nog meer betrokken is.  Hierdoor kunnen problemen vroegtijdig gesignaleerd worden. Het is wettelijk verplicht om aan te sluiten bij de verwijsindex, maar een professional is niet verplicht om een signaal daadwerkelijk in de VIR te plaatsen. Er hoeft overigens geen toestemming gevraagd te worden aan de jeugdige of ouder om een signaal te kunnen afgeven. Het beroepsgeheim mag in die zin worden doorbroken. In de normale omgangsvormen zou je wel verwachten dat ouders/jeugdige op de hoogte gesteld worden van de signalering in de VIR.  

Een signaal registreren in het VIR?  

Hoewel de VIR een landelijke index is zijn er meerdere systemen waarmee een melding gemaakt kan worden. In grote delen van Gelderland en Overijssel wordt er bijvoorbeeld gewerkt met Multi signaal. 

Organisaties werkzaam in de jeugdhulp, (jeugd)gezondheidszorg, het onderwijs, maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen, en politie en justitie maken gebruik van de VIR. Zij maken hierover afspraken met de gemeente. Daarnaast stellen zij meldingsbevoegde functionarissen aan die mogen registreren bij een redelijk vermoeden dat het kind te maken heeft met één of meer van de genoemde risico’s in de Jeugdwet (artikel 7.1.4.1). Voorbeelden zijn: vernederende behandeling of verwaarlozing, verslaving, veelvuldig schoolverzuim, blootstelling aan geweld, verrichten van strafbare activiteiten.  

Wanneer een professional een signaal in de VIR zet, worden de persoonsgegevens van het kind in de VIR geregistreerd. Er wordt gerapporteerd ‘dat’ er een signaal is. De signaal bevat geen ‘wat-informatie’ oftewel er staat niet in waarom de professional zich zorgen maakt. Wanneer een andere professional een nieuw signaal opneemt in het VIR over hetzelfde kind, krijgen beide professionals een mail dat meerdere professionals zich zorgen maken om het kind. Zij kunnen vervolgens met elkaar in gesprek over de beste aanpak. Daar is dan wél toestemming voor nodig van de betrokken ouders en jeugdige. Het systeem kent ook gezinsfunctionaliteit. Dit houdt in dat het systeem ook een signaal afgeeft als er meldingen gedaan worden over verschillende kinderen binnen hetzelfde gezin.  

De toekomst van de VIR 

De toekomst van de VIR is ongewis. December 2021 is er in de Tweede Kamer een motie aangenomen, waarbij de regering wordt gevraagd om de wettelijke verplichting tot het gebruik van de verwijsindex te schrappen. De grootste bezwaren zijn dat de privacy rondom de VIR niet goed is vastgelegd. Daarnaast werkt de VIR alleen als er ook daadwerkelijk door iedereen gemeld wordt. Onder professionals is er echter (mede vanwege privacy) weinig draagvlak om te melden. Daarnaast is in sommige regio’s de VIR amper uitgerold. De VIR heeft daarom tot op heden niet het beoogde doel bereikt.

Hier kun je lezen, hoe dit proces verder gaat. En wat de gemeente in de tussentijd moet doen in afwachting van een eventuele wetswijziging. 

---