Om verschillende redenen kan de gemeente besluiten een maatregel anders op te leggen dan hierboven beschreven. We zullen deze één voor één behandelen.

Recidive

Als iemand voor een tweede keer binnen korte tijd een geüniformeerde verplichting overtreedt, heeft dat invloed op de duur van de maatregel. We hebben gezien dat bij een eerste schending de bijstand wordt verlaagd met 100% voor minimaal één maand en maximaal drie maanden. Een tweede schending – waarbij de eerste schending minder dan een jaar geleden was – wordt gesanctioneerd met een verlaging van 100% voor een langere periode dan bij de eerste schending met een maximum van 3 maanden. Bij elke daar op volgende schending die binnen een jaar van de vorige schending plaatsvindt, zal de maatregel langer zijn dan de vorige. De lengte van de maatregel zal echter nooit de maximale duur van 3 maanden overschrijden.

VOORBEELD

Fatma schendt meerdere keren een geüniformeerde verplichting. Dit gebeurt vijf keer, waarbij er tussen elke schending steeds minder dan een jaar zit. De gemeente waar Fatma woont heeft in de afstemmingsverordening opgenomen dat een eerste schending leidt tot een maatregel van 100% voor een maand. Bij de tweede schending, wordt de bijstand met 100% verlaagd voor een duur van twee maanden. Daarna gaat het steeds om drie maanden.

De maatregel zou dan dus als volgt opbouwen:

	Hoogte	Duur
Maatregel 1	100%	1 maand
Maatregel 2	100%	2 maanden
Maatregel 3	100%	3 maanden
Maatregel 4	100%	3 maanden
Maatregel 5	100%	3 maanden

De duur van een maatregel kan, als dit zo is vastgelegd in de afstemmingsverordening, bij de eerste schending meteen al 3 maanden zijn. Hoewel er bij daaropvolgende maatregelen sprake kan zijn van recidive, zal de duur dus nooit langer worden.

Inkeerregeling

Waar bij recidive sprake is van meerdere keren een verplichting schenden, kan er ook sprake zijn van inkeer. De gevolgen van een maatregel kunnen beperkt worden door een inkeerregeling. De inkeerregeling houdt in dat een inwoner een verzoek doet aan de gemeente om de maatregel te herzien vanwege inkeer (artikel 18 lid 11 Participatiewet). Inkeer betekent dat uit de houding en het gedrag van een inwoner ondubbelzinnig – duidelijk dus – blijkt dat de inwoner aan de verplichtingen voldoet. Dat is eigenlijk het doel toch? Dat iemand zich (weer) houdt aan de verplichting! J De gemeente zal bij de inkeerregeling bepalen:

• Of het verzoek tot inkeer aan bepaalde criteria voldoet, bijvoorbeeld dat het schriftelijk is ingediend en ondertekend is.
• Of de inwoner op dat moment toch ondubbelzinnig aan de verplichting voldoet.
• Met ingang van wanneer de maatregel wordt herzien.

Samenloop

Het kan ook zo zijn dat de gemeente zich genoodzaakt ziet om meerdere maatregelen op te leggen aan iemand. Dit kan bijvoorbeeld zijn omdat iemand met één daad meerdere verplichtingen overtreedt. Er wordt dan gesproken van een ééndaadse samenloop. Iemand kan ook in een korte periode met meerdere daden meerdere verplichtingen schenden. Dan is er sprake van een meerdaadse samenloop. In haar verordening zal de gemeente moeten vastleggen hoe om te gaan met beide vormen van samenloop. Worden de maatregelen bijvoorbeeld gestapeld of telt alleen de zwaarste?

Dringende omstandigheden

Zoals we hierboven hebben gezien, liggen de hoogte en duur van de verschillende maatregelen vast in de Participatiewet en de gemeentelijke afstemmingsverordening. Er lijkt weinig ruimte voor maatwerk. Met artikel 18 lid 10 heeft de wetgever hier toch ruimte voor opengelaten bij dringende omstandigheden. De dringende omstandigheden moet bij dit artikel ruimer worden opgevat dan bij het opleggen van een boete. De gemeente mag op basis van dit artikel bij het opleggen van een maatregel kijken naar de omstandigheden, de mogelijkheden en middelen van de inwoner. Ze mag in individuele gevallen besluiten een maatregel te verlagen, verkorten of op nul vaststellen. Dit kan bijvoorbeeld wanneer vergroting van de schuldenproblematiek of huisuitzetting dreigt of wanneer de overtreding van de plicht niet evenredig is aan de straf.

---

Net hebben we gezien waarvoor een boete opgelegd kan worden en hoe hoog die boete dan is. Maar een gemeente kan er ook voor kiezen om af te zien van het opleggen van een boete. Dat doen ze natuurlijk niet zomaar. Er zijn een aantal redenen waarom een gemeente hiervoor kan kiezen.

Dringende redenen

Het afzien van het opleggen van een boete kan bijvoorbeeld op grond van dringende redenen (artikel 18a lid 7 Participatiewet). Er is sprake van dringende redenen wanneer een bestuurlijke boete tot onaanvaardbare gevolgen kan leiden voor de persoon of zijn gezin. Het gaat dan om andere factoren dan het feit dat iemand daardoor onvoldoende middelen heeft om te voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan. Er kan sprake zijn van een kwetsbare gezondheid of een precaire situatie. Het gaat echt om incidentele individuele gevallen waarbij iets uitzonderlijks aan de hand is.

Verwijtbaarheid

Wanneer het schenden van de inlichtingenplicht de persoon niet kan worden aangerekend, spreken we van het ontbreken van verwijtbaarheid (artikel 5:41 Awb). Hierbij wordt er niet alleen gekeken of iemand objectief verweten kan worden dat hij de inlichtingenplicht heeft geschonden, maar ook subjectief. Met objectieve verwijtbaarheid wordt bedoeld dat iemand feitelijk niet de inlichtingen heeft verstrekt. Bij subjectieve verwijtbaarheid wordt er gekeken of iemand wist of had kunnen weten dat hij de inlichtingenplicht schond. Het centrale idee is dat je iemand niet iets kunt verwijten (en er voor straffen) als hij niet wist dat hij het moest doen.

Rechtvaardigingsgronden

Het kan ook zijn dat er op basis van een rechtvaardigingsgrond besloten wordt geen boete op te leggen (artikel 5:5 Awb). Er is dan sprake van een situatie waarin het te rechtvaardigen (te begrijpen) is dat iemand de verplichting heeft overtreden. De klassieke strafrechtelijke rechtvaardigingsgronden zijn:

• Noodweer;
• (Rechtvaardigende) overmacht;
• Handelen ter uitvoering van een wettelijk voorschrift; en
• Handelen ter uitvoering van een bevoegd gegeven ambtelijk bevel.

Bij overmacht kan je denken aan twee conflicterende verplichtingen. De persoon kan maar één van de twee nakomen en zal een keuze moeten maken.

Aangifte bij het Openbaar Ministerie

In principe wordt er bij elke schending van de inlichtingenplicht een strafbaar feit gepleegd. Zowel de gemeente als het openbaar ministerie (OM) kan iemand hiervoor vervolgen. Echter mag iemand maar één keer bestraft worden per feit. Daarom is er vastgelegd in de Aanwijzing sociale zekerheidsfraude dat bij een benadelingsbedrag tot € 50.000 er een bestuurlijke boete door de gemeente wordt opgelegd. Bij benadelingsbedragen boven dat bedrag wordt aangifte gedaan bij het OM. Vanwege het principe van één keer straffen per feit zal de gemeente dan geen bestuurlijke boete meer opleggen.

Voor dezelfde gedraging is al een bestuurlijke boete opgelegd

Zoals we hierboven zagen, mag iemand niet twee keer gestraft worden voor hetzelfde feit. Dit betekent ook dat de gemeente niet een tweede boete mag opleggen voor hetzelfde feit, bijvoorbeeld als er later bekend wordt dat het benadelingsbedrag hoger lag dan bij het opleggen van de initiële boete bekend was.

VOORBEELD

Alan heeft een uitkering en verrichtte een half jaar betaalde arbeid zonder dit de gemeente te melden. De gemeente heeft in januari onderzoek gedaan en komt tot de conclusie dat op basis van het benadelingsbedrag de boete € 2.000 moet zijn. Zij legt de boete op en rondt het proces af. Twee maanden later wordt het duidelijk dat Alan in dat half jaar veel meer heeft verdiend dan dat er in januari bij de gemeente bekend was. Het benadelingsbedrag is veel hoger en de boete had € 4.000 moeten zijn. Echter heeft Alan al een boete gehad en mag hij niet nog een keer gestraft worden voor dezelfde overtreding.

Termijn voor opleggen van de boete is vervallen

Bij het opleggen van een boete heeft de gemeente een uiterste termijn nadat de overtreding heeft plaatsgevonden waarbinnen zij dat moet doen (artikel 5:45 en 5:53 Awb). Hoelang die termijn is, is afhankelijk van de hoogte van de op te leggen boete. Voor boetes tot € 340 is deze drie jaar. Voor hogere boetes heeft de gemeente vijf jaar de tijd om deze op te leggen. Wanneer iemand in bezwaar of beroep gaat tegen een bestuurlijke boete, wordt deze termijn opgeschort tot er een beslissing is genomen.

Belanghebbende is overleden

Op grond van artikel 5:42 Awb wordt er geen bestuurlijke boete opgelegd als iemand is overleden. Een boete vervalt als de boete op het tijdsstip van overlijden nog niet onherroepelijk (niet meer terug te draaien) is. Als een boete al wel onherroepelijk is, maar op het tijdsstip van overlijden nog niet is betaald, vervalt deze ook.

Gegevens tijdens aanvraag en na aanvultermijn niet compleet

De inlichtingenplicht is volgens de wet van kracht op het moment dat iemand zijn aanvraag indient. Strikt gezien zou een onvolledige aanvraag (onvolledig ingevuld formulier of ontbrekende documenten) een schending zijn van de inlichtingenplicht en dus reden voor het opleggen van een boete. Echter gaan gemeenten hier meestal niet zo strikt mee om. De aanvrager is vaak nog niet bekend met het aanvragen van een uitkering en kan dus nog niet weten wat hij wel en niet moet inleveren. Doorgaans krijgt iemand met een aanvultermijn de kans om de ontbrekende informatie aan te leveren. Ook wanneer de aanvrager na de aanvultermijn in gebreke blijft, volgt er meestal geen boete. Zijn aanvraag wordt dan buiten behandeling gesteld of afgewezen omdat het recht op bijstand niet kon worden vastgesteld.

De gemeente legt wel een boete op wanneer de aanvrager valse informatie verstrekt bij zijn aanvraag.

Waarschuwing

In plaats van een bestuurlijke boete, kan er ook gekozen worden om een waarschuwing op te leggen. Gemeenten hebben hier beleidsvrijheid in. Gemeenten zijn dus niet verplicht om een waarschuwing te geven. Een waarschuwing is mogelijk wanneer:

• Het benadelingsbedrag lager is dan € 150; of
• De inwoner zelfmelder is, wat inhoudt dat de inwoner alsnog de inlichtingen heeft gedaan binnen 60 dagen (vanaf het moment waarop de inlichtingen moesten worden verstrekt).

Een waarschuwing is niet mogelijk als de inwoner in de twee jaar ervoor ook al een waarschuwing heeft gekregen of wanneer het gemeentelijke beleid een waarschuwing niet toelaat. In dat geval leg je een boete op van in beginsel € 150. Dit bedrag is afhankelijk van de mate van verwijtbaarheid en kan daarom nog wijzigen.

Opdracht Zoek voor de gemeente waar jij werkt wat het beleid is wat betreft waarschuwingen. Is het in jouw gemeente mogelijk om een waarschuwing te krijgen voor het schenden van de inlichtingenplicht?

---

Een boete kan opgelegd worden als iemand zich niet houdt aan de inlichtingenplicht. Dit noemen we een bestuurlijke boete en deze is te vinden in artikel 18a Participatiewet. De inlichtingenplicht betekent dat de inwoner relevante feiten en omstandigheden die van belang zijn voor het recht op bijstand of de hoogte van bijstand moet melden aan de gemeente. Weet je het nog uit module 7?

Als iemand de inlichtingenplicht niet, niet op tijd of niet volledig nakomt, kan de gemeente dus een boete opleggen. Het vermoeden dat iemand de inlichtingenplicht niet nakomt, kan bijvoorbeeld komen door:

• Eigen mededelingen van een inwoner.
• Onderzoek door een medewerker van de gemeente, zoals een inkomensconsulent.
• Gegevens van andere instellingen, zoals de Belastingdienst of politie.
• Tips, eventueel anoniem gemeld.

Alleen een vermoeden hebben is niet genoeg. Daarom moet er naar aanleiding van een vermoeden een aanvullend onderzoek gedaan worden, zodat er bewijs verzameld kan worden om vast te stellen dat de inlichtingenplicht wordt geschonden.

Het opleggen van een boete

Als is vastgesteld dat de inlichtingenplicht is geschonden, wordt er een bestuurlijke boete opgelegd. Welke procedure hierbij gevolgd wordt, is afhankelijk van het benadelingsbedrag. Het benadelingsbedrag is het bedrag dat de inwoner ten onrechte aan netto bijstand heeft ontvangen. Als iemand bijvoorbeeld twee maanden onterecht bijstand heeft ontvangen, dan is het benadelingsbedrag dus gelijk aan die twee maanden netto bijstand. Als het benadelingsbedrag hoger is dan € 340, dan moet de zware boeteprocedure gevolgd worden. Is het benadelingsbedrag € 340 of lager, dan kan de gemeente kiezen voor de lichte procedure. Soms wordt de inlichtingenplicht geschonden zonder dat er (al) sprake is van een benadelingsbedrag. Een voorbeeld daarvan is dat iemand niet op tijd, maar te laat een verandering doorgeeft. Een schending van de inlichtingenplicht zonder benadelingbedrag wordt nulfraude genoemd. Bij nulfraude wordt ook de lichte procedure gevolgd.

Zware boeteprocedure

Bij de zware procedure wordt het boete-onderzoek uitgevoerd door iemand anders dan de ambtenaar die heeft vastgesteld dat de inlichtingenplicht is geschonden. De inwoner ontvangt een beschikking waarin vermeld staat dat de inlichtingenplicht is geschonden. Vervolgens is de ambtenaar aan zet die de boete gaat beoordelen. De inwoner ontvangt een brief met daarin de gedraging en waarom de gemeente vindt dat de inlichtingenplicht is geschonden. In deze brief wordt de inwoner gevraagd om zijn kant van het verhaal schriftelijk of mondeling toe te lichten. De inwoner wordt in deze brief ook geïnformeerd over het begrip cautie. Dat is de verplichte mededeling aan de inwoner dat deze het recht heeft om te zwijgen of om geen belastende verklaring over zichzelf af te leggen. De reactietermijn voor het afleggen van een verklaring kan per gemeente verschillen. In de praktijk wordt vaak twee weken gehanteerd. Nadat deze termijn is verstreken, wordt het boete-rapport opgemaakt, met of zonder reactie van de inwoner. De boeteambtenaar moet in het onderzoek met een aantal dingen rekening houden: verwijtbaarheid, financiële omstandigheden en of er sprake is van recidive. Deze hebben namelijk allemaal invloed op de hoogte van de boete, maar dat leggen we straks verder uit.

Lichte boeteprocedure

Bij de lichte procedure mag dezelfde ambtenaar die heeft vastgesteld dat de inlichtingenplicht is geschonden de boete afhandelen. Hij kan bij deze procedure een boete opleggen zonder zienswijze van de inwoner te vragen. Het opleggen van de boete moet natuurlijk nog wel steeds goed onderbouwd worden. Het kan namelijk zonder het verhaal van de inwoner lastig zijn om goed te bepalen in hoeverre het te verwijten is dat hij de inlichtingenplicht heeft geschonden. Veel gemeenten kiezen er daarom voor om de inwoner toch in staat te stellen zijn zienswijze naar voren te brengen.

Kwijtschelding 

Sinds 2017 heeft het college de mogelijkheid om op basis van artikel 18a lid 13 boetes kwijt te schelden. Dit met het oog op de aanpak van problematische schulden. Schulden zijn problematisch wanneer iemand deze binnen een periode van 3 jaar niet kan afbetalen. In het gemeentelijke schuldhulpverleningstraject betaalt een inwoner in die periode een deel van de schulden af en de rest wordt kwijtgescholden. Zo heeft hij na 3 jaar toch een schone lei. De ambtelijke boete kan onderdeel uitmaken van de schulden die een inwoner heeft. Als er geen mogelijkheid is om deze (voor een deel) kwijt te schelden, dan kan een inwoner nooit starten aan een schuldentraject.

Om in aanmerking te komen voor kwijtschelding, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

• Bij het opleggen van de boete was er geen sprake van opzet of grove schuld.
• De inwoner heeft binnen 1 jaar na het opleggen van de boete niet opnieuw de inlichtingenplicht geschonden.
• De inwoner verzoekt om kwijtschelding.
• De boete wordt kwijtgescholden om deelname aan een schuldenregeling mogelijk te maken.

Ook als aan deze voorwaarden voldaan wordt gaat het hier om een bevoegdheid van het college. Het is dus geen verplichting.

---