Gemeente 2; de gemeenteraad
Net als de rijksoverheid bestaat ook een gemeente zelf weer uit verschillende bestuurslagen en organen. Onderstaande organogram geeft deze verschillende lagen binnen de gemeente weer. We gaan nu verder op deze verschillende lagen.
De verhoudingen tussen gemeenteraad en college van burgemeester en wethouders, en het kabinet en de Tweede Kamer lijken op elkaar. Wethouders zijn als het ware de ‘ministers’ van een gemeente. Hou dat in je achterhoofd als je inzoomt op de verschillende bestuurslagen binnen een gemeente. De spanningen die er kunnen zijn tussen de coalitie en de oppositie binnen een gemeenteraad. De last die een wethouder of juist raadsleden kunnen hebben als binnen het college beslissingen genomen (moeten) worden tegen het oorspronkelijke partijstandpunt. Het is allemaal net Den Haag op een wat kleinere schaal.
Gemeenteraad
Het hoogste bestuursorgaan binnen een gemeente is de gemeenteraad. De raadsleden worden direct door de inwoners van de gemeente gekozen. Ze worden gekozen voor een periode van 4 jaar. Het aantal inwoners van een gemeente bepaalt het aantal raadsleden in de gemeenteraad. Dit is in de Gemeentewet vastgelegd. Hierin is ook vastgelegd wie raadslid mag worden. Om verkiesbaar te zijn voor de gemeenteraad, gelden de volgende voorwaarden (Artikel 10 Gemeentewet):
- Woonachtig zijn in de desbetreffende gemeente
- 18 jaar of ouder zijn
- Kiesgerechtigd zijn
Taken van de gemeenteraad
De gemeenteraad heeft de volgende taken:
- De gemeenteraad bepaalt het strategisch beleid van een gemeente. Ook controleren zij de uitvoering van het beleid door het college van burgemeester en wethouders (college van B&W);
- De gemeenteraad stelt de begroting van de gemeente vast en controleren het financiële jaarverslag (dit is vergelijkbaar met het budgetrecht van de Tweede Kamer);
- Een belangrijke taak is het vaststellen van verordeningen. Feitelijk is dit een wet, maar dan op gemeentelijk niveau.
- Naast al deze bestuurlijke taken hebben raadsleden ook een rol richting de inwoners als volksvertegenwoordigers. Raadsleden hebben contact met inwoners, zodat zij weten wat er in de gemeente speelt. Op deze manier kunnen ze de belangen van de inwoners meenemen bij het nemen van besluiten
Raadsvergaderingen
In de Gemeentewet is vastgelegd dat de gemeenteraad zelf bepaalt hoe vaak er vergaderd wordt. Dit kan dus per gemeente verschillen, maar meestal vergadert de raad één keer per maand. De burgemeester is de voorzitter van de raadsvergaderingen. De burgemeester mag geen onderwerpen inbrengen of meestemmen over onderwerpen, maar mag wel meepraten. Raadsvergaderingen zijn over het algemeen openbaar, maar er kan besloten worden om met gesloten deuren te vergaderen als het onderwerp dit vraagt.
Commissies
Commissies bieden ondersteuning en adviseren de gemeenteraad. Ze worden door de gemeenteraad ingesteld. Zowel raadsleden als niet-raadsleden kunnen in deze commissies zitten. Er zijn allerlei commissies en dit kan per gemeente verschillen.
De raadscommissies die de raadsbesluiten voorbereiden en de gemeenteraad adviseren over het te nemen besluit zijn misschien wel het bekendst. Ze behandelen deelonderwerpen en elke raadscommissie heeft een eigen takenpakket. Over het algemeen komen alle besluiten die worden voorgelegd aan de gemeenteraad eerst in een dergelijke raadscommissie. Er is dan meer tijd dan in een gemeenteraadsvergadering om wat dieper op een onderwerp in te gaan en de wethouder kan de raadsleden meenemen en informeren over het voorgestelde besluit. In gemeenteland spreken we in deze situaties vaak kortweg over dé commissie.
Er zijn over het algemeen meerdere raadscommissies in een gemeente. Maar welke manier van ‘indelen’ is gekozen, is per gemeente verschillend. Zo zijn er gemeenten die werken met ‘vakcommissie’ bijvoorbeeld de commissie Samenleving en de commissie Ruimte. Maar ook gemeenten die indelen op proces bijvoorbeeld bij de besluitvorming, bijvoorbeeld de commissie Informatief en de commissie Adviserend.
(Raads)griffie
In 2002 is de Wet dualisering gemeentebestuur ingevoerd. Sinds die tijd zijn de rollen en taken van de raad en het college gescheiden. De gemeenteraad heeft voortaan een eigen ambtelijk apparaat ter ondersteuning van zijn werkzaamheden nodig. Dit is de griffie geworden. De griffie is de ambtelijke organisatie ter ondersteuning van de gemeenteraad en werkt dus gescheiden van het ‘normale’ ambtelijk apparaat.
De raadsgriffie wordt gevormd door de griffier en de griffiemedewerkers. De griffie ondersteunt de gemeenteraad (en de door hen ingestelde commissies) in hun taken en geeft leiding aan de griffiemedewerkers. De griffier wordt aangewezen door de gemeenteraad.
Onafhankelijke ondersteuning: de ombudsman en de rekenkamer
De gemeenteraad kan onafhankelijke ondersteuning aanstellen in de vorm van een ombudsman (of ombudscommissie) en in de vorm van een rekenkamer. Een ombudsman behandelt verzoekschriften van inwoners, waarin zij zich uitspreken over de wijze waarop de gemeente zich tegenover hen heeft gedragen.
De rekenkamer onderzoekt de doelmatigheid, de doeltreffendheid en de rechtmatigheid van het gemeentelijke bestuur (Artikel 182 Gemeentewet). Omdat dit één van de belangrijkste taken van een gemeenteraad is, is een rekenkamer een grote steun voor een gemeenteraad. Als besloten wordt om geen rekenkamer in te stellen, is de gemeenteraad verplicht om in een verordening regels vast te stellen voor de uitoefening van de rekenkamerfunctie. Personen die de rekenkamerfunctie uitvoeren, hebben dezelfde taken als de rekenkamer zou hebben.
Check, dubbelcheck
- Ik kan een aantal belangrijke taken van een gemeente benoemen.
- Ik kan benoemen op welke wijze de gemeenteraad ondersteund wordt in haar taak.
- Ik weet als een binnen een gemeente gezegd wordt: ‘Dat moet eerst in de commissie’, wat daarmee bedoeld wordt.
- Ik weet hoe de ambtelijke organisatie van een gemeenteraad wordt genoemd en wie daar leiding aan geeft.